Architektura terroru – „Winne”, Jarosław Czechowicz

Winne to powieść, w której zamknięto okrutnie dużą dozę smutku, rozczarowań i traumatycznych splotów akcji. Cztery bohaterki, którym Jarosław Czechowicz oddaje głos narracyjny w swojej najnowszej powieści, mierzyć muszą się z okrutną przeszłością, która w sposób znaczący i nieustanny rzutują na ich wybory, a tym samym nadają schematu metrycznego ich przyszłości.

Anna i Irena to siostry, które dzielą trudne dzieciństwo. Przeszłość w sposób obezwładniający i definitywny determinuje ich życiowe wybory. Wspólna krzywda sprawia, iż stają się sobie przeciwniczkami. Każda z nich konfrontuje się jednak z nieszczęściem w sposób odmienny. Annę trawi obezwładniająca chęć zniknięcia, zapomnienia, zatopienia się śnie, w nicości. Ucieka przed bolesną rzeczywistością w smagane zimnym wiatrem bezdroża Islandii. Irena przeciwnie, pozostając tuż nieopodal opresyjnego miejsca z czasów dzieciństwa, ucieka w pracę. Staje się sobie jednak obca. Zantagonizowane kobiety zachowują jedynie pozory siostrzanej bliskości, same w sobie noszą pustkę, przepracowują poniesione krzywdy w samotności. Balansują między obojętnością a chęcią życia, życiem a śmiercią.

To upokarzające matczyne gry zasiały w córkach poczucie wewnętrznego niepokoju, które w sposób niekontrolowany i zatrważająco mocno rozrosły się w ich duszach, nieodwracalnie niwecząc poczucie wewnętrznej równowagi i spokoju. Początkowo bezimienna matka, stosuje wyrachowaną taktykę upokarzania córek. Okrutnie zimna i władcza, w sposób nieprzewidywalny kontroluje Annę i Irenę. Pełna zagadkowej nienawiści, obcesowości, cynizmu stosuje wobec nich wojskowy dryl. Kary rodem z obozu koncentracyjnego oraz szantaż emocjonalny stanowią kontrolowaną architekturę matczynego terroru, który niczym nierozerwalne spoiwo łączy na zawsze losy Anny i Ireny.

Dla córek Barbara staje się źródłem niewymownej opresji. Czechowicz skupia się jednakże również na innym aspekcie tego problemu. Dla samej matki bowiem, dziewczyny są niczym wyrzut sumienia, są winne jej tragedii. Matka winna jest nieszczęścia córek, a córki stają się namacalnym dowodem jej osobistego dramatu. To naczynia połączone, traumatyzujące siły, które w sposób ciągły i masochistyczny współoddziałują na siebie. W tym nieszczęściu tkwi również Wiktoria, siostra Barbary, niemy i zaskakująco bierny świadek rodzinnego dramatu, któremu nie jest w stanie w pojedynkę zaradzić, a dzięki której czytelnik odkrywa rodzinną tajemnicę. Latami ukrywana, dozgonnie stygmatyzuje wszystkie cztery bohaterki.

Winne to niełatwa emocjonalnie powieść bazująca na tajemnicy dopowiedzeń. Czechowicz umiejętnie i sprawnie wytycza bohaterkom ścieżki narracyjne. Akcja prowadzona jest na dwóch planach czasowych, z których sukcesywnie wyłaniają się przepełnione bezradnością sploty wydarzeń oraz zbiegi nieszczęśliwych okoliczności. Nieskomplikowana, prosta składnia uwypukla rodzinne tajemnice, które królują nad powieścią. Całość uzupełnia surowe tło islandzkiej, smaganej wiatrem ziemi, nadając całości jeszcze bardziej dojmującego, pesymistycznego klimatu.

To historia o gnieździe zła, miejscu pełnym mroku, cierpienia, udręki i smutku. Czechowicz dość odważnie przełamuje granice okrucieństwa, nie epatując nim jednak nadto. Ilość okrucieństwa oraz nieprzepracowanych traum jest znaczna, ale najbardziej dojmującym aspektem Winnych jest wyłaniająca się z tej historii bezradność i bezsilność. Autor udowadnia, iż czas nie leczy ran, a je jedynie pogłębia. Osobowość bohaterek kształtują traumatyczne zdarzenia, którymi zdają się być przygwożdżone. To rany duszy, których nie można wyleczyć, a co najwyżej, co pokazuje przykład Anny, zaleczyć. Porażającym jest nadto fakt, iż bohaterki zdają się w swoich winach być paradoksalnie niewinne, ich winy są jedynie wynikiem poniesionych i nieprzepracowanych traum, samotności i niezrozumienia. Te zaś budują kolejne, nawarstwiają się tworząc lawinę nieszczęścia, finalnie prowadząc do tragedii.

Tytuł: Winne
Autor: Jarosław Czechowicz
Wydawnictwo: Seqoja
Rok wydania: 2020
Ilość stron: 208