Ta książka jest na swój sposób odważna, zadziorna i przewrotna jednocześnie. Bo o śmierci pisze się dużo. Nierzadko tego typu literaturze towarzyszy dramaturgia, jest patetycznie, nostalgicznie i zupełnie na serio. Na serio wszak się odchodzi. Jak Zośka Papużanka anonsuje: Wielu ludzi zatrzymało się i napisało o śmierci wiele książek. Zatrzymujących śmierć. Smutnych, w większości. Ale mimo tych wszystkich smutnych książek śmierć jest nadal i nie musi być po niej smutno. (…) Śmierć się zatrzymuje, bo tak, ale ludzie nie umieją, ich interesuje co dalej. Dlatego też zupełnie poważnie, jak sam tytuł głosi, śmierć to Żaden koniec, a co najwyżej początek nowej rzeczywistości, z którą należy się zmierzyć ale która jednocześnie może nieść za sobą wiele pytań, niejasności i stać się sama w sobie polem do rekonstrukcji rodzinnych zdarzeń, których latami było się bezwolnym, obojętnym i nieświadomym świadkiem czy uczestnikiem, a które nagle okazują się z jakieś przyczyny istotne i po ludzku ważne do rozwikłania. Najnowsza powieść krakowianki to rzecz o poszarpanej rodzinie, która w obliczu śmierci seniorki staje przed niełatwym zadaniem odkrycia prawdy o własnych korzeniach i swojej przynależności, o niespełnionych oczekiwaniach, a także o rodowych powiązaniach, o istnieniu których nie miała świadomości.
Bo jak pisze Papużanka ludzie Nienawidzą się. Długo i intensywnie. Całymi latami. Ale dlaczego? Skoro tak długo się nienawidzą, powinni wiedzieć dlaczego, an dowiedzenie się mieli dużo czasu. Ale im dłużej się nienawidzą, tym mniej rozumieją dlaczego i pytają psychologów. Rodzina, którą przywołuje okazuje się być tylko pozornie poukładana. A przecież ludzie, ani życie to nie puzzle, jak sama na otwarciu wspomina. Zaczynasz układać i w ogóle cię to nie zajmuje, bo kto powiedział, że układanie puzzli jest interesujące, że sami dla siebie jesteśmy interesujący. (…) Najgorszą rzeczą jest stwierdzić, że brakuje jednego elementu. Śmieszne, że gdy się zgubi dwadzieścia, nikt się tym nie przejmuje. Jakże metaforyczna, w obliczu rozwoju fabuły, okaże się wyżej przywołana scena, tak jak i niekompletna jednocześnie okaże się rodzina Jakuba.
Tego dnia Jakuba budzi przeświadczenie, że koniecznie powinien odwiedzić babcię Krystynę. Wsiada w samochód i wyrusza do domu dziadków. W czasie podróży dzwoni do nich, by poinformować o swoim przyjeździe. Zderza się jednakże z okrutną wiadomością: babcia właśnie zmarła. Dosłownie i w przenośni jej śmierć, to nie tytułowy Żaden koniec, a początek sagi rodzinnej o poszukiwaniu własnych korzeni i tożsamości w meandrach latami skrywanych tajemnic. Teoretycznie bowiem o rodzinie Jakuba wiadomo było wszystko, w praktyce okaże się zaś, iż relacje rodzinne są tutaj równie zagmatwane co niejednoznaczne. Zośka Papużanka kreśli zjawiskową opowieść o rodzinie, w której nic nie jest oczywiste, wiele możliwe, wszystko jednak schowane za parawanem zmowy milczenia. Ludzie nie mają ze sobą nic wspólnego, jeśli nie chcą, podkreśla autorka, co w pełni odzwierciedlać będzie rodziny galimatias, o którym mowa.
U Papużanki życie to dysonans, trywialne sprawy, jak chociażby zakup i gotowanie kalafiora kontrastują ze sprawami wagi ostatecznej. Śmierć i umieranie przeplatają się z prozą dnia codziennego, a waga i ranga tego stanu ulegają całkowitym przebiegunowaniom. Śmierć jest do przeżycia, poważnie. Z życiem jest znacznie trudniej, kreśli uporczywie autora Kąkola. (…) co tam, śmierć jest dla ludzi, dodaje. Wydawałoby się, że umieranie zostaje tutaj strywializowane, ale nic bardziej mylnego, śmierć sprowadza się do zdarzenia najzupełniej bezdyskusyjnego w świecie, a tym samym naturalnego i do przetrwania. W powieści tej próżno szukać przesadnego patosu czy dramatyzowania, ale też daleko jej do banalnego podejścia do podjętej tematyki.
Pisarka niebanalnie operuje bowiem słowem, zjawiskowo potrafi się nim bawić i używać w nieoczywistych kontekstach. Czytanie tej książki to zaskakująca podróż meandrami przepięknego stylu, który zaskoczy niejednoznaczną metaforyką, dystansem do świata zewnętrznego, poczuciem humoru i wyczuciem smaku. Cytując autorkę, Nie ma się czego wstydzić, każdy chce być kochany, ludzie wiele książek o tym napisali. Nawet chyba więcej niż o śmierci. A nie. Przepraszam, tyle samo. Dokładnie tyle samo. Co do jednej. Jeśli w tym roku mielibyście jedną takową przeczytać, niechże będzie to właśnie ta!
Tytuł: Żaden koniec
Autor: Zośka Papużanka
Wydawnictwo: Marginesy
Rok wydania: 2023
Ilość stron: 255
Współpraca recenzencka z Wydawnictwem Marginesy
